Demokrasinin beşiği sayılan Avrupa’da aşırı sağ ve milliyetçi politikalar hızla yükselişte. 23 Şubat 2025 günü Almanya’da yapılan son seçimlerde “Aşırı sağcı” kabul edilen AFD (Almanya İçin Alternatif) partisi %20 oy oranı ile ikinci sıraya yerleşti. Fransa’da, Avusturya’da ve birçok Avrupa ülkelerinde benzer sonuçlar yaşandı. Bu sağa ve milliyetçi akımlara doğru kayışın başlıca nedeni, Avrupa ülkelerine gelen, bu toplumun yerleşikleri tarafından “terbiye edilmemiş yığınlar” olarak kabul edilen Yakın Asya ve Orta Doğu kökenli sığınmacı akınlarına gösterilen tepkidir.
Peki bu sığınmacı insancıklara yerlerini yurtlarını yaşanamaz kılan, evlerini başlarına yıkan, çocuk, yaşlı demeden yüz birlercesine kıyan, hiç utanmadan da şimdi Gazze ve Filistin’de kendileri için turistik kazanç kapısı olacak yeni yerleşim bölgeleri kuracağını açıklayan küstah Trump benzerlerine arka çıkan, ABD emperyalizminin Orta Doğu, Yakın Asya ve Ukrayna-Kuzey Avrupa projelerinde ona en büyük destek olan kim? Yine o Avrupalı beyzadeler…
Kendi sorumlusu oldukları insanlık dışı tablolardan ötürü, mazlum ülkelerin yerlerinden yurtlarından edilmiş insanlarından dolayı yaka silkmeye de hakları yok, insanlığın başına yeni faşizm rüzgârları estirmeye de…
20. yüzyıl başında da benzer tablolar yaşanmış, İngiliz emperyalizmi ve yandaşları, sınırlar çizmeye kalktığı, petrol ve yeraltı zenginliklerine konmaya çalıştığı Yakın Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da kendi payını istemek için ortaya atılmış Alman Emperyalizmi ile 1. Dünya Savaşı’na tutuşmuştu (1. Emperyalist paylaşım savaşı). Bu savaşta, bir ucu Çanakkale’de, bir ucu Yemen’den Kafkasya’ya uzanan geniş coğrafyalarda biz de çok acılar çektik, milyonlarca insanımızın kanı döküldü…
1913 yılında Otto Von Sanders ve 20 Prusyalı ve Bavyeralı subayın katıldığı Osmanlı ordusu da bu ölüm kalım savaşının içine girmişti.
Alman emperyalizmi ile ittifak kurarak imparatorluğu kurtarmaya çalışan İttihat Terakki politikalarının ve Enver Paşa’nın öz amcası Halil Paşa’nın açıkça “Alman Oyunu” dediği “Turan” uğruna Sarıkamış’ta on binlerce Anadolu çocuğunu kara ve soğuğa kurban verdik. 20. yüzyılın başlarında iki büyük olay yaşandı. Rusya’da patlak veren 1917 Sovyet Devrimi sonrasında 1878 yılında Ruslara savaş tazminatı olarak verilmiş Kars Ardahan Batum’dan (Elviye-i Selâse) Rus kuvvetleri çekildi. Görece özgür kalan yöre halkı, bu kez de bölgede bir devlet kurmak isteyen Ermeni kuvvetlerinin ve Gürcü ordusunun saldırısına uğradı. Bu saldırılara rağmen bağımsız bir Cumhuriyet kurmak isteyen Ardahan ve Kars’taki “Kafkas Cumhuriyeti” girişimlerinden sonra Erzurum ve Sivas Kongreleri ile Türkiye kutsal bir kurtuluş savaşının içine girdi.
Ardahan’da 3-5 Ocak ve 7-9 Ocak’ta Halit Paşa önderliğinde toplanan kongrelerden sonra 18 Ocak 1919 tarihinde bölgedeki farklı illerden gelmiş 131 delege ile Kars’ta Cenubi Garbi Kafkaya Cumhuriyeti kuruldu. Bu Cumhuriyet’in eğitim bakanı Rum öğretmen Yelena idi; hükümet üyeleri arasında iki Rum vardı. Aynı tarihlerde Kars Posta Müdürü Ermeni Çarpan, Jön Türkler’in Paris’te çıkardığı Meşveret dergisini dağıtıyordu.
Tarihin cilvesine bakın ki, yine o Cumhuriyet’in kurulduğu tarihte, 18 Ocak 1919’da Paris’te savaştan yengiyle çıkmış devletler, ABD ve Japonya’nın da katılımıyla toplanan Paris Barış Konferansı’nda Elviye-i Selâse Ermeni bölgesi olarak ilan etmiş, Batı Anadolu Yunanistan’a devredilmişti.
13 Nisan 1919’da Kars’a giren İngiliz kuvvetleri, Kafkas Cumhuriyeti parlamento binasını bastı, aralarında Kafkas Cumhuriyet Başbakanı Cihangiroğlu İbrahim’in de bulunduğu 80 kışı toparlanıp Malta’ya sürgüne gönderildi.
1917 yılında Rusya’da işçi sınıfı ve yoksul köylülük adına iktidarı ele geçiren Sovyetler’in Cumhuriyeti ile Anadolu’da bağımsızlık için kahramanca bir mücadele başlatmış Mustafa Kemal Paşa arasındaki dayanışma, yüzyılın ilk elli yılına damgasını vuracak ve etkisi bugünlere kadar uzanacak gelişmelere yol açtı.
21 Mayıs 1919 günü Bandırma’ya 17. Kolordu Komutan vekili olarak çıkan ve Yunan işgaline karşı ilk silahlı direnişi başlatan Miralay Bekir Sami’nin de Enver Paşa’nın öz amcası, Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti’nin İstanbul Hükümeti ile ilişkilerini sürdürmekle görevlendirilmiş Halil Paşa’nın da emir subaylığını yapmış. Bursa’nın, önlerinde Osmanlı sancağı taşıyan Yunan kuvvetleri tarafından işgal edildiği günlerde Mustafa Kemal Paşa’nın “Gök” kod adıyla telgraf üzerinden yazıştığı, gereğinde kolordu komutanlarını da derdest edip Ankara’ya getirmek üzere görev verdiği Yüzbaşı Selahattin’in romanında, hemşerimiz tarihçi Ersin Hakan’ın “Teşkilat-ı Mahsusa” kitabından, Dursun Akçam ile teyze çocukları (birbirlerine halaoğlu diye seslenirlerdi) Prof. Dr. Abdülmecit Doğru ve önceki Sanayi ve Teknoloji Bakanlarından Abdülkerim Doğru’nun babaları Mehmet Doğru’nun kendi olanakları, tarihi belgelere dayanarak yaşanmışlıkları yazıp yayımladığı “Ölçek Köyü Tarihi” belgesel kitaplarından ve birçok farklı kaynaktan yararlanarak tüm bu süreci baştan sona anlatmaya, Ardahan’ın kurtuluşundan bugüne uzanan sürecin bize verdiği dersler üzerine konuşmaya çalışacağım.
Cumhuriyet, Kafkasya ve Ardahan tarihi bugünlere de güçlü bir ışık tutuyor… Bu ışıktan ve tarihin verdiği dersten yararlanabilmek için bu fotoğrafın tamamını bir bütün olarak görebilmemiz gerekir.
Ardahan’ı kurtuluşa götüren o mücadele ruhuyla, bütün mazlum haklara örnek olmuş Kurtuluş Savaşı’nın Kuvayımilliye geleneğiyle, gün gelecek Avrupa’yı da faşizm rüzgârlarından kurtaracak insanlık tarihinin onurlu bir üyesi olmak boynumuzun borcu olsun.
Gününüz aydın olsun değerli dostlar; 27 Şubat’ta Ataşehir’de buluşalım…
25 Şubat 2025, Alper Akçam
