Washington’un uyguladığı gümrük tarifelerine karşılık olarak Pekin, bu ayın başında 17 nadir elementi ihracat kontrol listesine ekledi.
Bu metaller, yer kabuğunda nispeten yaygın olsalar da yüksek yoğunlukta bulunmaları oldukça nadir karşılaşılan bir durum ve ayrıştırılmaları çok aşamalı, karmaşık işlemler gerektirmekte.
Çin ise bu nadir toprak elementlerinin sadece madenciliğini değil, küresel rafinasyon kapasitesinin büyük kısmını da kontrol ediyor.
Danışmanlık firması Project Blue’ya göre, “ABD’nin bu elementleri işleyecek kayda değer bir kapasitesi yok.”
İşte, Çin’in ABD’ye yönelik ihracat kısıtlamalarına dahil ettiği 17 nadir toprak elementinden 7’si ve öne çıkan kullanım alanları:
TERBİYUM
Parlak renkli akıllı telefon ekranlarından, enerji tasarruflu ampullere kadar birçok üründe kullanılan bu yumuşak, gümüş renkli metal; uçak, denizaltı ve füzelerdeki mıknatıslara ısı dayanıklılığı kazandırıyor.
ABD Savunma Bakanlığı’na göre, ‘bulunması en zor elementlerden biri’ olan terbiyum, birçok cevherde nadir olarak yüzde 1’den az oranda bulunuyor.
Çin’in terbiyum ihracatının yüzde 85’i Japonya’ya, yüzde 5’i ise ABD’ye gidiyor.
İTRİYUM
Karaciğer kanseri tedavisinden tıbbi lazerlere kadar geniş bir kullanım alanı olan itriyum, alaşımların dayanıklılığını artırıyor. Yüksek sıcaklıklara ve darbelere karşı direnci sayesinde süper iletkenlerde kullanılıyor.
ABD’nin California eyaletindeki Mountain Pass madeninden çıkarılsa da, ülkede ticari ayrıştırma tesisi bulunmadığı için işlenmek üzere yurt dışına gönderiliyor.
ABD’nin son dört yıldaki itriyum ithalatının yüzde 93’ü Çin’den.
DİSPROZYUM
Adı Yunanca ‘ulaşılması zor’ anlamına gelen disprozyum, yüksek sıcaklığa dayanıklı mıknatıs alaşımlarında, özellikle rüzgar türbinleri ve elektrikli araç motorlarında kritik bir rol oynuyor. Ayrıca nükleer reaktörlerde nötron emici olarak da kullanılıyor.
Çin’in disprozyum ihracatının yüzde 50’si Japonya’ya, yüzde 10’u Güney Kore’ye gidiyor; ABD sadece yüzde 0.1’ini alıyor.
GADOLİNYUM
MRI taramalarında kullanılan kontrast boyaların ana maddesi olan gadolinyum, aynı zamanda alaşımlara yüksek ısı ve oksidasyon direnci kazandırır.
Elektronik bileşenler ve veri depolama diskleri dahil pek çok ürünün performansını artırır. Ayrıca, nükleer reaktör çekirdeklerinde nötron soğurucu olarak görev yapar.
LUTESYUM
Bu yoğun ve sert metal, petrol rafinasyonunda kimyasal katalizör olarak kullanılır. ABD, bu elementi neredeyse tamamen Çin’den ithal ederken, Japonya’ya da sınırlı miktarda ihraç ediliyor.
SAMARYUM
Savunma sanayisi açısından kritik sayılan samaryum-kobalt alaşımları, yüksek ısılarda bile manyetik özelliğini korur.
Bu yüzden süper mıknatıslar, rüzgar türbinleri, araç motorları ve optik lazerler gibi alanlarda kullanılır.
Ayrıca nükleer reaktörlerde de yer alır.
SKANDİYUM
Adını ilk keşfedildiği yer olan İskandinavya’dan alan bu hafif ama yüksek ergime noktasına sahip metal, dökümhanelerde izleyici (tracer) olarak ve savaş uçağı parçalarında kullanılır. ABD’de son olarak 50 yıl önce üretilmiştir.
Çin’in skandiyum ve itriyum ihracatının yüzde 14’ü ABD’ye gidiyor, en büyük alıcı ise Japonya. AB’de henüz üretim yok, ancak önümüzdeki yıl bir proje devreye alınacak.
LİSTE DIŞI KALANLAR: NEODİMYUM VE PRASEODİMYUM
Bu turda hedef alınmayan neodimyum ve praseodimyum, nadir toprak elementleri arasında en yaygın kullanılanlar. Çünkü bu iki element, kalıcı mıknatıs motorları üretiminde kritik öneme sahip.
Bu motorlar, bataryadaki elektriği harekete çevirerek (örneğin bir elektrikli aracın tekerleklerini) döndürür veya rüzgar türbinlerinde hareketi elektriğe dönüştürür.
ABD, Mojave Çölü‘ndeki Mountain Pass madenini 2018’de yeniden açarak yıllık bin 130 ton rafine neodimyum-praseodimyum üretmeye başladı.
Ancak Çin’in yıllık üretimi bunun 50 katından fazla; tamı tamına yılda 58 bin 300 ton.
