SOLMEDYA – Anayasa Mahkemesi’nin iki kez verdiği hak ihlali kararına rağmen, Yargıtay 13. Hukuk Dairesi’nin Türkiye İşçi Partisi (TİP) Hatay milletvekili Can Atalay hakkında verdiği karar okundu ve Atalay’ın milletvekilliği hukuksuz biçimde düşürüldü. Ancak, Can Atalay 1980 darbesi sonrası yapılan seçimlerde halkın oylarıyla seçildiği milletvekilliği düşürülen ilk isim değim. Büyük bölümü Kürt siyasetçilerin olduğu pek çok milletvekili hukuksuz biçimde Meclis sıralarından indirildi.
TBMM’DE BİR İLK
1980 darbesinin üzerinden 10 yıl geçtikten sonra Kürt siyasi hareketi, Halkın Emek Partisi (HEP) ile politik arenada boy göstermeye başladı. Bir yıl sonra, 20 Ekim 1991’de yapılan genel seçimlerde Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) ile yapılan ittifakla, 18 HEP’li Meclis’e girdi. Ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 19. döneminin öncekilerden farklı olacağı, yemin töreninde ortaya çıktı. Sataşmalar arasında yemini okuyan Leyla Zana sözlerini Kürtçe tamamladı: Ez vê sondê li ser navê gelê kurd û tirk dixwîm. (Kürtçe: Bu yemini Türk ve Kürt halkı adına ediyorum)
3 Temmuz 1992’de HEP’e kapatma davası açıldı. Kapatılma ihtimali nedeniyle HEP’li milletvekilleri, yeni kurulan Demokrasi Partisi’ne (DEP) geçtiler. Ancak Genel başkanlığa Hatip Dicle’nin seçildiği ilk Olağanüstü Kongre’den 10 gün önce 2 Aralık 1993 tarihinde DEP’e de kapatma davası açıldı. Kapatma davası sürerken, 2 Mart 1994’te Devlet Güvenlik Mahkemeler (DGM) savcısı Nusret Demiral’ın hazırladığı milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılmasına ilişkin fezlekeler, Meclis Genel Kurulu’nda görüşüldü.
MECLİS BAHÇESİNE ÇIKAR ÇIKMAZ GÖZALTINA ALINDILAR
13.40’ta başlayan oturumda DEP Şırnak Milletvekili Orhan Doğan, Muş Milletvekili Sırrı Sakık, Şırnak Bağımsız Milletvekili Mahmut Alınak, DEP Diyarbakır Milletvekili Hatip Dicle, Leyla Zana ve Mardin Milletvekili Ahmet Türk’ün dokunulmazlıklarının kaldırılması oylandı. Orhan Doğan, Sırrı Sakık, Mahmut Alınak ve Hatip Dicle’nin dokunulmazlıklarının kaldırılmasının ardından TBMM Başkanvekili Mustafa Kalemli 16.55’ten itibaren oturuma ara verdi.
Sonrasında yaşananların görüntüleri ise tarihe geçti. Dokunulmazlıkları kaldırılan Orhan Doğan ve Hatip Dicle, Genel Kurul’dan Meclis bahçesine çıkar çıkmaz polis tarafından gözaltına alındı. Saat 20.00’de yeniden başlayan oturumda konunun gündeme getirilmesi üzerine İçişleri Bakanı Nahit Menteşe, DGM’nin harekete geçtiğini söyledi. Orhan Doğan’ın gözaltına alınarak polis aracına bindirildiği anın fotoğrafları, 2 Mart’ın sembolü haline geldi.
Bir gün sonra da DEP Şırnak Milletvekili Selim Sadak’ın da dokunulmazlığı kaldırıldı.
TÜRKİYE AİHM’DE MAHKUM OLDU
Leyla Zana, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, Sedat Yurttaş, Selim Sadak, Mahmut Alınak, Hatip Dicle, Orhan Doğan 16 Mart’ta tutuklanarak Ankara Merkez Cezaevi’ne gönderildi. Türkiye bu dava nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde mahkum oldu.
REFAH VE FAZİLET PARTİLERİNİN KAPATILMASI
Necmettin Erbakan’ın liderlik ettiği Milli Görüş hareketinin darbe sonrası kalkan siyasi yasaklar çerçevesinde Meclis’e giren iki temsilcisi de laiklik karşıtı eylemler nedeniyle kapatıldı. 28 Şubat 1997’de yayınlanan MGK bildirisi sonrasında, Refah Partisi Genel Başkan Necmettin Erbakan başbakanlıktan istifa etti, ancak bu partisi hakkında kapatılma davası açılmasını engellemedi. 21 Mayıs’ta Yargıtay Başsavcısı Vural Savaş “laiklik ilkesine aykırı eylemlerin odağı hâline gelmesi” gerekçesiyle RP’nin kapatılması için dava açtı. Anayasa Mahkemesi, 16 Ocak 1998’de Refah Partisinin kapatılmasına ve aralarında Erbakan’ın da olduğu 6 kişiye 5 yıl süreyle siyaset yasağı getirilmesine karar verdi. Erbakan’ın yanı sıra Kocaeli Milletvekili Şevket Kazan, Ankara Milletvekili Ahmet Tekdal, Rize Milletvekili Şevki Yılmaz, Ankara Milletvekili Hasan Hüseyin Ceylan ve Urfa Milletvekili İbrahim Halil Çelik’in milletvekillikleri, gerekçeli kararın Resmî Gazete’de yayımlandığı 22 Şubat 1998 tarihinde sona erdi.
Benzer bir durum Fazilet Partisi için de yaşandı. 2 Mayıs 1999’da, Fazilet Partisi İstanbul milletvekili Merve Kavakçı’nın TBMM’deki yemin töreni sırasında genel kurula başörtüsüyle girmesi tartışmalar neden oldu. Vural Savaş, 7 Mayıs 1999’da Fazilet Partisi’nin kapatılması yönünde de dava açtı. Kapatma kararı 22 Haziran 2001’de verilerek Nazlı Ilıcak, Merve Kavakçı, Bekir Sobacı, Ramazan Yenidede ve Mehmet Sılay’a beş yıl süreyle siyasi yasak getirildi. Bu beş isim arasında yer alan Nazlı Ilıcak, Merve Kavakçı ve Bekir Sobacı’nın milletvekillikleri gerekçeli kararın Resmî Gazete’de yayımlandığı 5 Ocak 2002’de sona erdi.
İLK EŞ BAŞKANLARIN VEKİLLİKLERİ DÜŞÜRÜLDÜ
Fazilet Partisi’nin kapatılması sonrasında iki parti ortaya çıktı. Gelenekçi kanat Saadet Partisi’ni kurarken yenilikçi kanadın Adalet Ve Kalkınma Partisi (AKP) 2002’de girdiği ilk seçimde ve 2007’deki seçimlerde tek başına iktidar oldu. 2007, aynı zamanda, Fazilet Partisi’nden sonraki parti kapatmanın da yeniden gündeme geldiği sene olarak kayıtlara geçti. Türkiye’de ilk kez eş başkanlık sistemini hayata geçiren Demokratik Toplum Partisi (DTP) hakkında kuruluşundan iki sene sonra, 16 Kasım 2007’de kapatma davası açıldı. Nisan 2009’daki KCK Operasyonlarında DTP’nin binin üzerinde üyesi tutuklandı ve parti 11 Aralık 2009’da kapatıldı. Partinin kapatılmasıyla birlikte, aynı zamanda kurucu Eş Genel Başkanları olan Diyarbakır milletvekili Aysel Tuğluk ve Mardin milletvekili Ahmet Türk’ün de vekillikleri düşürüldü. Aysel Tuğluk ve Ahmet Türk aynı zamanda haklarında beş yıl siyaset yasağı getirilen 37 DTP yöneticisi arasında yer aldı.
ÇÖZÜM SÜRECİ BİTTİ, HDP’YE BASKI YOĞUNLAŞTI
2014’te başlayan Çözüm Süreci, 2015’te Cunmhurbaşikanı Tayyip Erdoğan‘ın Mart 2015’te yaptığı, ‘Dolmabahçe Mutabakatını’ tanımadığına yönelik sözleri ile bitti. Ardından, gelen dönemde Kürt siyaseti başta olmak üzere, yoğun baskı dönemine girildi. 7 Haziran 2015’te yapılan seçimlerde AKP tek başına iktidarı kaybetti. Siyasi kriz eşliğinde aynı yılın 1 Kasım’ında yapılan erken seçimlerle oluşan 26. Dönem Meclisi’nin görev süresine HDP’ye yönelik baskılar damga vurdu.
Bu dönemde vekilliği düşürülenler arasında partinin Eş Genel Başkanı Figen Yüksekdağ da vardı. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’nın yürüttüğü soruşturma kapsamında, daha önce çağrılmasına rağmen ifadeye gitmediği gerekçesiyle 4 Kasım 2016’da Ankara’daki evinde gözaltına alınan ve Diyarbakır’a gönderilen Yüksekdağ, burada çıkarıldığı 2. Sulh Ceza Hakimliği’nce aynı gün tutuklandı ve Kocaeli F Tipi Cezaevi’ne götürüldü. Hakkındaki kesinleşmiş hapis cezası gerekçesiyle 21 Şubat 2017 tarihinde milletvekilliği düşürüldü.
26. Dönemde ‘kesinleşmiş hapis cezası’ pek çok HDP’li ismin milletvekilliğinin düşürülmesine gerekçe oldu. HDP Kadın Meclisi sözcüsü ve Siirt Milletvekili Besime Konca’nın milletvekilliği iki buçuk yıllık kesinleşmiş cezası nedeniyle 3 Ekim 2017’de düşürüldü.
‘CUMHURBAŞKANI’NA HAKATRET’ VE ROJAVA PAYLAŞIMLARI
Muş Milletvekili Ahmet Yıldırım ve Urfa Milletvekili İbrahim Ayhan’ın vekilliklerinin düşürülme tarihi 27 Şubat 2018. Yıldırım hakkında ‘Cumhurbaşkanına hakaret suçlamasından, Ayhan’a da Rojava’da ölen Aziz Güler’in fotoğrafını paylaşması nedeniyle dava açılmıştı.
Roboski Katliamı’nda 11 akrabasını ve kardeşi Serhat Encu’yu kaybettikten sonra HDP’den politikaya giren Şırnak Milletvekili Ferhat Encu’nun vekilliği de 6 Şubat 2018’de hakkında ‘kesinleşmiş hapis cezası’ gerekçesiyle düşürüldü.
4 Kasım 2016 günü gözaltına alınan Selma Irmak, Hakkâri adliyesinde savcılıktaki işlemlerinin tamamlanmasından sonra sevk edildiği sulh ceza hakimliğince tutuklandı. Diyarbakır 5’inci Ağır Ceza Mahkemesi’nce görülen davada 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Meclis Genel Kurulu’nda cezaya ilişkin tezkere okunduktan sonra 19 Nisan 2018’de Selma Irmak’ın milletvekilliği düşürüldü. Daha önce hakkında 1 yıl 5 ay hapis cezası onanan Urfa Milletvekili Osman Baydemir’in vekilliği de aynı gün düşürüldü.
11 Aralık 2018’de de Diyarbakır Milletvekili Nursel Aydoğan’ın kesin hüküm giydiğine dair kesinleşen mahkeme kararı hakkında tezkeresi okundu ve vekilliği düşürüldü.
GEREKÇE: DEVAMSIZLIK
26. TBMM Dönemi ‘devamsızlık’ nedeniyle vekilliğin düşürülmesine de sahne oldu.
27 Temmuz 2017’de HDP Van Milletvekili Tuğba Hezer Öztürk ile HDP Şırnak Milletvekili Faysal Sarıyıldız’ın milletvekillikleri, ‘devamsızlık’ nedeniyle TBMM Genel Kurulu’nda yapılan oylama sonucunda düşürüldü. Öztürk ve Sarıyıldız hakkında Kasım ayında yürütülen soruşturma kapsamında ifade vermeye gitmedikleri için gözaltı ve yakalama kararı bulunuyordu. Haziran ayında, Öztürk ve Sarıyıldız’ın üç ay içinde Türkiye’ye dönmeleri çağrısı yapılmış, aksi halde vatandaşlıktan çıkarılacakları duyurulmuştu.
11 Ocak 2018’de de HDP Ağrı Milletvekili Leyla Zana’nın milletvekilliği devamsızlıktan düşürüldü.
17 Kasım 2015’de başlayıp 16 Mayıs 2018’de sona eren TBMM 26. Döneminde vekilliği düşürülen HDP’lilerin sayısı 11 oldu.
VEKİLLİKLERİ ÖNCE DÜŞÜRÜLDÜ SONRA İADE EDİLDİ
Bir sonraki döneme de vekilliklerin düşürülmesi damga vurdu. Ancak bu kez sadece Kürt siyasetçiler hedefte değildi. MİT TIRları Davası’nda hakkında 25 yıl hapis cezası verilen CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu’nun onanan cezası 4 Haziran 2020’de Genel Kurul’da okundu ve vekilliği düşürüldü. Ancak Anayasa Mahkemesi, 17 Eylül 2020 tarihinde aldığı kararla, Enis Berberoğlu’nun “seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı” ile “kişi hürriyeti ve güvenliği hakkınının ihlal” edildiğine hükmetti. Yerel mahkeme bu karara uymasa da AYM, bireysel başvuru sonucu verilen kararın uygulanmaması sebebiyle yeniden ihlal kararı verdi. İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi’nin karara uyması ve 11 Şubat 2021 tarihinde bu kararın mecliste okunmasıyla tekrardan milletvekili oldu.
Benzer bir durum HDP Kocaeli Milletvekili Faruk Gergerlioğlu’nun durumunda da yaşandı. 17 Mart 2021 tarihinde TBMM Genel Kurulu’nda, onanan hapis cezasına ilişkin sunulan Cumhurbaşkanlığı tezkeresinin okunmasıyla milletvekilliği düşürüldü. Anayasa Mahkemesi, 1 Temmuz 2021’de aldığı kararla Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun seçilme ve siyaset yapma hakkının ihlal edildiğine hükmetti. Gergerlioğlu, 16 Temmuz 2021 tarihinde yeniden milletvekili oldu.
LEYLA GÜVEN HÂLÂ CEZAEVİNDE
Faruk Gergerlioğlu ve Enis Berberoğlu, hak ihlali kararıyla yeniden milletvekili olsa da üç HDP’li isim için bu durum söz konusu olmadı. Eylül 2019’da, KCK davasından aldığı altı yıl üç aydan fazla hapis cezası Yargıtay tarafından onan Hakkari Milletvekili Leyla Güven ve aynı davada altı yıl hapis cezasına çarptırılan HDP Bingöl Milletvekili Musa Farisoğulları’nın vekillikleri, Eniz Berberoğlu ile birlikte 11 Şubat 2021’de düşürüldü. Güven ve Farisoğulları, milletvekillikleri düşürüldükten sonra cezaevine gönderildi. Farisoğulları, Mart 2022’de serbest bırakıldı. Leyla Güven halen cezaevinde tutuluyor.
İKTİDAR YANLISI BASIN HEDEF GÖSTERMİŞTİ
HDP Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in milletvekilliği, 22 Aralık 2022’de Meclis’te yapılan oylama sonucu, ‘devamsızlık’ gerekçesiyle, 330 oyla düşürüldü. Semra Güzel, iktidar yanlısı basın tarafından 2014 yılında PKK’li Volkan Bora ile çekildiği fotoğraflar servis edilerek, linç operasyonu başlatılmıştı. 8 Ocak’ta servis edilen fotoğraflar ardından Güzel hakkında 10 Ocak itibariyle hızla hazırlanan fezleke Adalet Bakanlığı’ndan Cumhurbaşkanlığı’na gönderilmişti.
