Kurban Kesme ve Kültürleri Anlamak

Getting your Trinity Audio player ready...

Dr.Mustafa Torun
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı
mtorun3@gmail.com

Ne büyük mutluluktur ki dünyamız hâlâ onbinlerce çiçekli bir kültür bahçesidir. Her kültürün bir rengi,bir kokusu vardır..

YaşarKemal

Kültürler, toplumların uzun yıllar boyunca ortak düşünce ve duygularının birikimi olarak ortaya çıkar. Onları anlamak, hele saygı duymak kolay değildir. İnsanlar, psikolojik yansıtma mekanizmalarını sadece diğer insanlara yönlendirmez, toplumlar ve kültürler de bu yansıtmalardan sık sık nasibini alır. Bu sebepledir ki çoğu insan, içinde yaşadığı kültürü anlamaya çalışmak yerine onu körü körüne ve cahilce yermeye veya övmeye yeltenir. Aynı sebeple “diğerleri”ni düşman olarak görmek veya onlara özenmek de sık görülen davranışlardır. Unutmamamız lazım ki gruplaşmak, düşmanlık yapmak, komşuda pişene özenmek, kendini beğenmek, halinden hoşnut olmamak gibi çeşit çeşit eski alışkanlığı var insanlığın. Bu alışkanlıkların hepsi bir zamanlar farklı işlevlere sahipmiş. Bazısı hala işlevselliğini koruyor. Biz insanlığı yüz binlerce yıl önceki, korkmuş, ertesi günü belirsiz, bir ağaç kovuğunda titreyen o canlı olmaktan kurtaran, hayatta tutan, insan yapan bu eski alışkanlıklarımızdır.Bunu çok iyi anlamak gerekir.
*

Genel olarak insanlar tanrılara, tanrıçalara, doğaüstü güçlere farklı sunular yapmışlardır. Zaman zaman yiyecek veya içecek, zaman zaman çeşitli eşyalar veya doğrudan sunu için üretilmiş nesneler gibi.
*
Sunuların bazıları belirli bir takvime göre yapılan ritüellerle ilişkili (örneğin gündönümü,yeniyıl ayinleri, bağbozumu kutlamaları). Bazıları belirli bir olayla (ör neğin doğum, ölüm, hastalık, kuraklık, iktidara gelme). Sunuların bazıları bir olayın gerçekleşmesi için adanmış “adaklardır” (tanrının hasta bir uzvu iyileştirmesi karşılığında sunulan o uzvun maketi, savaşta yardım eden tanrıya sunulan ganimetler gibi).
*
Canlı kurbanı da oldukça eski bir uygulamadır.
Belirli dönem ve bölgelerde insan kurban ediliyor. Örnek vermek gerekirse;Tunç Çağı’nde Girit’te uygulandığı da olmuş. 15. yy.da Güney Amerika’da da gözlenmiş.
*
Hayvan kurbanının temelinde “Avcı-Toplayıcı” ilk insanların av ritüelleri olması gerek.
Avcılık, kesin sonuç verme olasılığı düşük olmasına rağmen, çok çaba gerektiren ve çok riskli bir faaliyet olarak gözlenir.
Günlerce uğraşıp eli boş dönmek, hatta hazır yiyeceği de bu arada tüketmek var. Avlanırken ölmek de…
Mağara resimlerinden de bildiğimiz üzere avlanmak önemli bir sosyal anlam taşıyor.
Bu sebeplerle çeşitli dini ritüellere de konu oluyor.
Avlanan hayvanın tamamının yenemediğini, taşınamadığını da unutmamak lazım. Bir bölümü “bırakılmak” zorunda. Doğaya, diğer canlılara bırakılıyor ve olasılıkla doğaüstü varlıklara da bırakıldığına inanılmış olmalı.
*
Ama bizim günümüzde asıl “kurban” dediğimiz olgu, avcılıktan ziyade hayvancılıkla ilgili.
Kurban kesmek denen eylemin özeti, birilerinin sürüsünden bir (ya da bir miktar) hayvanı tanrılara sunmasıdır.
O yüzden bir insanın kendi yetiştirmediği bir hayvanı satın alarak kesmesinin kurban sayılıp sayılmayacağı da tartışılıyor.
*
Prometheus’un Zeus’u kandırıp kemikleri yağa sarıp tanrılara onu sunması, sindirim organlarına sardığı etleri insanlara saklaması önemli.
Bir de Roma’da kurban hayvanların yağları ve külleri karışınca ilk sabunun icad edilmesi.
Kurbanın yakılması da önemli bir uygulama. Antik uygarlıklarda ve Musevilerde.
*
Yukarıda da kısaca değindiğimiz gibi “Kurban Kesme Ritüelini” daha doğrusu kültürünü kısaca toparlamaya çalıştım.Gelelim bu kültürü nasıl güzelleştireceğiz veya kaldıracağız meselesine.
*
Bir kültür üstünde istenen değişimi gerçekleştirebilmenin kimi diğerinden daha etkili pek çok yolu vardır. Ama amacınız bir kültürü geliştirmek de olsa yok etmek de olsa iş zor. Kültürler gibi çok değişkene sahip ve dinamik olguları etkilemek çok çaba gerektirir ve sıklıkla istenmeyen sonuçlara yol açar. İstenen değişimi sağlamak için öncelikli olarak yeterli ve doğru bilgi şart. Yani kültürleri değiştirmek için önce onları anlamak ve gerçek halini görmek gerekli.
*
Modern “Batı”nın hem kendi kültürünü hem yabancı kültürleri anlamak için sosyal bilimlerde gösterdiği çaba boşa değil. O çabaların sonucunda Batı toplumunun kendisinde de Ortadoğu dahil Dünya´nın kalanında da belli kişilerin çıkarları için çekilen acılar aşikâr. Bu acılara karşı çıkan iyi niyetli pek çok düşünce akımının, siyasi hareketin, sırf bilgi eksikliği sebebiyle kendi toplumlarına ne kadar zarar verdikleri, nasıl kolayca istediklerinin tersine yönlendirilebildikleri de ortada. Ama Dünya´daki acılara karşı üretilen, uygulanan ve işe yarayan çözümlerin varlığı da gene kültürleri anlamak ve değiştirmek için gösterilen başka çabaların sonucu. Yani kültürleri gerçekten öğrenmeden, anlamadan onları iyi ya da kötü bir yönde değiştirmek mümkün değil. Ama kültürler hakkında elde ettiğiniz bilgiyi ne yönde kullanacağınız da sizin onlara, yani insanlığa verdiğiniz değere ve anlama bağlı. O yüzden kültürlere saygı duymaktır erdemli olan.
*
Sonuç olarak Hayvan Kesme temelli bu dinsel kültür üzerinde bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmak ne kadar doğru? Mademki kültür üretim biçiminin daha doğrusu üretim ve mülkiyet ilişkilerine dayanan alt yapının bir üst yapısı. Bunu değiştirmenin esası da bu alt yapının yani üretim biçiminin eşitlikçi, emekten yana ,paylaşımcı insan haklarına dayalı bir yapıya kavuşması için hepimizin çabalamasıdır.Zavallı hayvanların boğazlanmaması için bunu hedeflemek yani toplumcu bir sistemi getirmek şarttır.
*
Sözlerimi yöremden güzel bir türkü İle bitireyim.Türkülerde bile KURBAN sözcüğü çok kullanılmakta.Ragıp Binzat Ustamızın bu türküsünü Emin Aldemir Hocamız derlemiş.